Bệnh lý Kienbock là tình trạng hoại tử xương nguyệt (1 xương nhỏ ở cổ tay) do tình trạng cấp máu bị ảnh hưởng. Sự cấp máu xương bị gián đoạn làm cho xương rơi vào tình trạng thiếu máu và hoại tử nên còn gọi là hoại tử vô mạch của xương.
Tổn thương xương nguyệt dẫn đến tình trạng đau cổ tay, hạn chế vận động cổ tay lâu dài dẫn đến tình trạng thoái hoá khớp.
Nguyên nhân của Kienbock chưa được hiểu rõ. Một số tác giả cho rằng tình trạng chấn thương cổ tay là 1 yếu tố thuận lợi. Một số yếu tố nguy cơ khác như cấu trúc giải phẫu mạch máu, sự bất cân đối giữa chiều dài 2 xương cẳng tay,...
Một số triệu chứng của bệnh Kienbock như:
- Đau và có thể sưng nề cổ tay
- Hạn chế vận động cổ tay
- Giảm sức cầm nắm của bàn tay
Ở những giai đoạn sớm của bệnh, khá khó khăn cho chẩn đoán bệnh Kienbock vì các triệu chứng tương đối giống với 1 tình trạng chấn thương cổ tay hoặc viêm màng hoạt dịch bao gân. Các phương tiện chẩn đoán thông thường như x quang, siêu âm thường không phát hiện được tổn thương, muốn phát hiện được chỉ có dựa vào phim chụp cộng hưởng từ.
Hình ảnh minh hoạ tổn thương xương thuyền (nguồn: Internet)
Hình ảnh tổn thương xương nguyệt trên phim cộng hưởng từ
Tiến triển của bệnh diễn ra qua 4 giai đoạn:
- Ở giai đoạn đầu, các triệu chứng lâm sàng mơ hồ, hình ảnh x quang chưa phát hiện gì bất thường, siêu âm có thể bình thường hoặc cũng có thể thấy 1 số hình ảnh gián tiếp như phù nề hoặc ít dịch khớp hoặc viêm bao hoạt dịch gân duỗi. Phim cộng hưởng từ có thể gợi ý tổn thương với biểu hiện thiếu máu của xương nguyệt.
- Giai đoạn 2: Biểu hiện thiếu máu xương nguyệt rõ hơn. Trên x quang xương nguyệt có thể biểu hiện tăng cản quang với hình ảnh trắng hơn và sáng hơn trên phim. Việc đánh giá bằng phim cộng hưởng từ ở giai đoạn này là thực sự cần thiết. Về triệu chứng lâm sàng, các biểu hiện đau, sưng nề và hạn chế vận động có biểu hiện thường xuyên hơn.
- Giai đoạn 3: do thiếu máu nuôi, cấu trúc giải phẫu của xương nguyệt bị phá vỡ, có thể quan sát tương đối dễ dàng trên phim x quang.
- Giai đoạn 4: biểu hiện thoái hoá khớp cổ tay
Điều trị: chưa có biện pháp nào điều trị hoàn hảo cho tình trạng hoại tử xương nguyệt, tuy nhiên có 1 vài lựa chọn điều trị cho bệnh nhân nhằm mục đích giảm áp lực lên xương nguyệt và tăng tưới máu nuôi xương.
Hình ảnh minh hoạ các giai đoạn tổn thương của xương nguyệt trong bệnh lý Kienbock (nguồn internet)
- Điều trị không phẫu thuật: ở giai đoạn sớm có thể dùng thuốc giảm viêm giảm nề kèm theo các biện pháp bất động cổ tay. Nếu các triệu chứng không cải thiện, có thể sẽ cân nhắc phương án phẫu thuật.
- Điều trị phẫu thuật: có 1 vài kỹ thuật có thể được thực hiện tuỳ theo mức độ tổn thương, nhu cầu vận động, mong muốn của bệnh nhân:
+ Tái cấp máu cho xương (revascularisation) bằng các phẫu thuật chuyển vạt xương có cuống mạch.
+ Nâng diện khớp (joint leveling): khi 2 xương cẳng tay có bất thường về chiều dài và do đó làm tăng áp lực lên xương nguyệt. Việc nâng diện khớp có thể được thực hiện bằng cách làm dài xương với ghép xương hoặc làm ngắn xương.
+ Lấy bỏ hàng tụ cốt thứ nhất cổ tay (proximal row carpectomy): nếu tổn thương xương nguyệt nặng, xương nguyệt bị vỡ, lúc này phẫu thuật lấy bỏ mảnh vỡ là cần thiết, cùng với đó là lấy bỏ ít nhất 2 xương lân cận, thủ thuật này gọi là Lấy bỏ hàng tụ cốt thứ nhất. Phẫu thuật này giúp giảm đau nhưng vẫn duy trì được biên độ vận động của cổ tay.
+ Hàn khớp cổ tay: giúp giảm đau tuy nhiên làm giảm biên độ vận động của khớp cổ tay. Hàn khớp có thể 1 phần hoặc hoàn toàn nếu tình trạng thoái hoá khớp cổ tay nặng.
+ Thay thế xương nguyệt: là 1 hướng điều trị tuy nhiên khá khó khăn.
Hình ảnh minh hoạ thay thế xương nguyệt bị tổn thương bằng xương nhân tạo (nguồn internet)
Bệnh lý Kienbock ít gặp đối với người Việt Nam, khá khó khăn trong chẩn đoán và phát hiện sớm, điều trị triệt để.
PGS. TS Trần Trung Dũng