Trục của chi có hai loại là trục giải phẫu và trục sinh lý trong đó trục sinh lý đóng vai trò quan trọng và liên quan chặt chẽ đến bệnh sinh của bệnh lý thoái hoá khớp gối. Đối với chân (chi dưới), trục của chi đóng vai trò rất quan trọng vì đây chính là trục truyền lực của cơ thể xuống đất. Toàn bộ trọng lượng cơ thể sẽ được phân phối đều lên hai chân và qua bàn chân xuống đất theo trục này. Trục này có thể được tính là đường thẳng kẻ qua 3 điểm là: chỏm xương đùi, điểm giữa khớp gối và điểm giữa khớp cổ chân. Nếu khớp háng và khớp cổ chân bình thường, trục truyền lực có thể được tính qua 2 điểm là chỏm xương đùi và điểm giữa cổ chân. Nếu khớp gối bình thường thì điểm giữa khớp gối sẽ nằm trên đường thẳng này. Khi khớp gối bị thoái hoá, sự tổn thương của sụn khớp và lớp xương dưới sụn làm biến đổi trục chi, đa số các trường hợp làm biến dạng vẹo trong khớp gối (chân vòng kiềng) ở các mức độ khác nhau từ nhẹ đến nặng. Sự biến dạng này làm cho điểm giữa khớp gối rơi ra ngoài đường thẳng truyền lực, hay nói 1 cách khác là đường truyền lực sẽ đi lệch vào phía trong khớp gối. Khi lực phân phối lên khớp gối không cân bằng (tập trung vào mâm chầy trong) sẽ làm cho tổn thương thoái hoá của mâm chầy trong nặng lên đồng thời là yếu tố gây đau và kích thích viêm cho khớp gối thoái hoá. Điều chỉnh trục của chi là 1 yêu cầu rất quan trọng để kéo dài tuổi thọ của khớp gối.
Đối với bệnh lý thoái hoá khớp gối, sự biến dạng khớp và thay đổi trục chi là tất yếu. Sự thay đổi trục chi làm tình trạng biến dạng nặng lên và tình trạng biến dạng sẽ làm cho trục chi thêm thay đổi. Ở nước ta hiện nay, chủ yếu các phẫu thuật đối với bệnh lý thoái hoá khớp gối là phẫu thuật thay khớp nhân tạo khi tình trạng tổn thương thoái hoá quá nặng. Ngoài ra, còn 1 số các can thiệp làm sạch, cắt lọc qua nội soi, … chủ yếu để giải quyết tình trạng viêm. Việc thay khớp gối nhân tạo là phẫu thuật điều trị thoái hoá khớp gối nặng khá hiệu quả vì bên cạnh việc thay thế các phần mặt khớp bị tổn thương bằng vật liệu nhân tạo thì yếu tố rất quan trọng là phục hồi lại trục của chi, đảm bảo cho vấn đề truyền lực qua khớp gối được trở lại bình thường. Nếu phục hồi được trục chi thì bên cạnh việc cải thiện các triệu chứng của bệnh thoái hoá khớp thì cũng góp phần làm tuổi thọ khớp nhân tạo được kéo dài.
Ngoài thay khớp nhân tạo cho tổn thương thoái hoá khớp nặng thì còn 2 phẫu thuật nữa điều trị tổn thương thoái hoá khớp gối ở giai đoạn sớm hơn và hướng đến việc dự phòng và kéo dài tuổi thọ cho khớp gối của bệnh nhân. Đó là phẫu thuật sửa trục và phẫu thuật thay 1 phần khớp gối.
Phẫu thuật sửa trục chi được thực hiện nhằm đưa đường truyền lực đi qua điểm giữa khớp gối (thực tế phẫu thuật là hơi ra mâm chầy ngoài 1 chút) để việc phân phối lực truyền qua khớp gối được đồng đều qua đó giảm tải cho phần khớp bị tổn thương nên cải thiện được triệu chứng đau và tuổi thọ khớp sẽ được kéo dài. Trong phẫu thuật này, phần khớp tổn thương thoái hoá nhiều (lồi cầu trong và mâm chầy trong) không được sửa chữa mà chủ yếu là giảm tải cho phần tổn thương nên sẽ đỡ đau khi bệnh nhân đi lại.
Phẫu thuật thay bán phần khớp gối thực hiện thay 1 bên lồi cầu và mâm chầy tổn thương bằng khớp nhân tạo, thông qua đó điều chỉnh lại trục chi. Phẫu thuật này vừa sửa chữa phần khớp tổn thương và chỉnh lại trục chi nên về logic thì có vẻ giải quyết vấn đề 1 cách triệt để hơn. Tuy nhiên, kỹ thuật phẫu thuật tương đối khó, đòi hỏi phẫu thuật viên phải có nhiều kinh nghiệm.
Giữa hai phẫu thuật này, cũng có nhiều quan điểm khác nhau, một số cho rằng phẫu thuật sửa trục chi đơn giản, dễ thực hiện hơn so với phẫu thuật thay bán phần khớp gối. Một số cho rằng phẫu thuật thay bán phần khớp gối giải quyết vấn đề tương đối triệt để hơn so với phẫu thuật sửa trục chi. Đánh giá về kết quả lâm sàng cũng chưa thực sự thấy sự ưu việt vượt trội của phương pháp này so với phương pháp kia. Vì vậy cả hai phương pháp vẫn được sử dụng song song nhau. Một số tác giả cho rằng, trong những trường hợp phải can thiệp như sửa trục chi hoặc thay khớp bán phần như vậy thì có thể chờ đợi thêm để chỉ định thay khớp toàn bộ luôn. Đó cũng là một quan điểm. Vấn đề quan trọng là việc đánh giá thực tế trên từng bệnh nhân, ngoài tổn thương của khớp, nhu cầu của bệnh nhân, tuổi, giới, khả năng kinh tế, … và việc quyết định lựa chọn phương pháp nào dựa trên sự trao đổi, phân tích cụ thể và trực tiếp của bác sỹ điều trị và bệnh nhân.
Tóm lại là dù với phẫu thuật nào, thay khớp toàn bộ, thay khớp bán phần hay sửa trục chi thì việc sửa lại trục chi là yếu tố quan trọng, góp phần giải quyết triệu chứng của bệnh và kéo dài tuổi thọ của khớp tự nhiên hoặc khớp nhân tạo.
TS Trần Trung Dũng