Bệnh lắng đọng tinh thể Hydroxyapatite (Hydroxyapatite deposition disease: HADD) là bệnh lý không rõ nguyên nhân, đặc trưng bởi tình trạng lắng đọng tinh thể Hydroxyapatite (HA) ở khớp và vùng quanh khớp trong đó khớp vai thường gặp nhất với biểu hiện điển hình là tình trạng viêm gân lắng đọng canxi (calcific tendonitis).
Dịch tễ học: HADD thường gặp ở bệnh nhân trung niên, hay gặp ở phụ nữ hơn nam giới.
Biểu hiện lâm sàng thường là triệu chứng đau tại chỗ, có thể có biểu hiện sung nề và hạn chế vận động khớp ở các mức độ khác nhau, tuy nhiên đôi khi không có biểu hiện triệu chứng rõ ràng.
Về mặt bệnh học: nguyên nhân của bệnh không được biết rõ tuy nhiên, yếu tố chấn thương lặp đi lặp lại được cho là có liên quan. Một số tác giả khác cho rằng tổn thương mô thoái hoá và sự giảm cấp máu là yếu tố thuận lợi. Năm 1951 Pederson đưa ra giả thuyết rằng tình trạng hoại tử mô thoái hoá tại chỗ cùng với sự thay đổi pH dẫn đến tình trạng lắng đọng HA bất thường. Một số tác giả khác thì cho rằng nguyên nhân rối loạn chuyển hoá hoặc các bất thường về kháng nguyên tuy nhiên cho đến hiện nay, nguyên nhân bệnh sinh của HADD vẫn còn chưa hiểu rõ. Bệnh đặc trưng bởi sự lắng đọng tinh thể Calcium phosphate (calcium hydroxyapatite) ở phần mềm quanh khớp và đặc biệt là ở các gân (được mô tả như tình trạng viêm gân lắng đọng canxi – calcific tendonitis). Khớp thường bị tổn thương nhất là khớp vai và gân thường bị tổn thương nhất là gân cơ trên gai tuy nhiên 1 số vị trí khác trên cơ thể cũng có thể gặp. Tình trạng viêm quanh khớp lắng đọng canxi là mô tả chính xác nhất do vị trí tổn thương là vị trí gân bám vào xương gần các khớp.
HADD có thể ảnh hưởng đến các gân khác của cơ thể như gân cơ mông nhỡ cũng như dọc theo xương đùi hay các vị trí bám của gân ở các khớp khác như khớp khuỷu, cổ tay, bàn tay, gối cổ chân, cột sống, …
Tình trạng lắng đọng canxi có hình thái và kích thước khác nhau tuỳ theo nhiều yếu tố như túi hoạt dịch, bao khớp, gân. Bệnh có thể gặp ở 1 hay nhiều khớp.
Hình ảnh X quang: hình ảnh trên phim x quang thường là các đám lắng đọng canxi có dạng hình gần tròn hoặc oval với ranh giới rõ. Hình ảnh thường gặp nhất là gân trên gai vùng vai và gần vị trí mấu động lớn hoặc có thể liên quan đến vị trí bám đầu dài gân nhị đầu ở bờ trên ổ chảo. Sự lắng đọng cũng có thể gặp ở gân cơ dưới vai và tròn bé.
Hình ảnh X quang lắng đọng tinh thể Hydroxyapatite
Hình ảnh cộng hưởng từ của tổn thương lắng đọng tinh thể Hydroxyapatite
Hình ảnh nội soi tổn thương lắng đọng tinh thể Hydroxyapatite
Điều trị và tiên lượng
Điều trị nội khoa với các thuốc giảm viêm chống đau như NSAIDs, các biện pháp vật lý trị liệu tại chỗ. Sử dụng tiêm corticoid cũng có thể có hiệu quả.
Phẫu thuật lấy bỏ khối canxi hoá cũng có thể được chỉ định trong 1 số trường hợp không đáp ứng với điều trị nội khoa.
Trong trường hợp tinh thể HA lắng đọng trong khớp, đặc biệt khớp vai dẫn đến tình trạng phá huỷ khớp gọi là hội chứng khớp vai Milwaukee (Milwaukee shoulder syndrome).
Một số chẩn đoán phân biệt được nhắc đến như các bệnh lý lắng đọng tinh thể khác như Calcium pyrophosphate dehydrate (CPPD) hoặc các bệnh lý khác liên quan đến chuyển hoá canxi như suy cận giáp trạng hoặc cường cận giáp trạng, calcinosis, sarcoidosis,… Ngoài ra có thể phải loại trừ các tổn thương như u sụn màng hoạt dịch (osteochondromatosis) hoặc tổn thương bong sụn khớp (osteochondritis dissecans OCD).
PGS TS Trần Trung Dũng (tổng hợp)